تاریخنگار

پایگاه داده های تاریخی و کتابشناسی

تاریخنگار

پایگاه داده های تاریخی و کتابشناسی

تاریخنگار

آرمان وبگاه تاریخنگار ، پیشکش داده های سودبخش در زمینه تاریخ و فرهنگ است و تلاش دارد تا راهنمای کوچکی برای دانش پژوهان پرسشگر و کوشا باشد. ایدون چنین باد.
نشانی پست الکترونیکی تاریخنگار در قسمت «تماس با من» درج است

طبقه بندی موضوعی

عرفان نخستین

چهارشنبه, ۲۱ مهر ۱۳۹۵، ۰۸:۱۰ ق.ظ

برخلاف پندار آنها که ریشه عرفان را در تصوف و دوره اسلامی می جویند، حقیقت آن است که نخستین نمودهای عرفان و معرفت نفسانی به  مکتب گنوسیسم برمی گردد. اما گنوسیسم چیست؟

گنوس در انگلیسی معادل واژه ی «know  » به معنای شناخت و معرفت قرار می گیرد. کلمه عرفان یا  Mystic به معنی « مرموز یا پنهانی» به فارسی « عرفان» ترجمه شده، لیکن به طور معمول، جهان بینی دینی خاصی از آن مفهوم می گردد، که امکان ارتباط مستقیم و شخصی و نزدیک و وصل آدمی را به خداوند، از طریق آنچه به اصطلاح: شهود و تجربه باطن نامیده میشود جایز و ممکن می شمارد.

اما آیین گنوسی جریان فکری کهنه ای است که بر آگاهی از رازهای ایزدی تأکید داشت. این مسلک که قدمتش به سالها قبل از میلاد مسیح می رسد ، دارای عناصری عارفانه و زاهدمسلک می باشد؛ اما در طول تاریخ دستخوش تغییرات فراوانی شد و تأثیر زیادی بر ادیان بعد از خود گذاشت. از جمله دین یهود و مسیحیت، بخشی از مفاهیم الهی و عرفانی خود را از گنوسیسم اقتباس کرده اند. نیز، مانی بر اساس تفکرات گنوسیسم ، خود را چون پیامبری دیگر بعد از بودا، زرتشت و مسیح شناساند و بخشی از آیین گنوسی را تحت تأثیر این ادیان پایه گذاری نمود. در مانویت یا آیین گنوسی برخلاف ادیان دیگر، بین قدرت خدا و اهریمن برابری وجود ندارد و قدرت خوبی از بدی بیشتر است. گنوسی به مانند بودیسم نوعی نگاه بدبینانه به جسم انسان دارد؛ به این معنا که انسان به خاطر جسمانی شدن اش رنج می کشد. اما جنبه  گنوسی در مانویت، خرد و منطق را وارد این تفکر کرد و گونه ای آمیخته از دین و دانش را به وجود آورد که عرفانی است.

 اصطلاح  گنوسیسم بیانگر یک جریان فکرى کهن است که بر آگاهى از رازهاى الهى و کشف ناشناخته های عالم غیب تاکید مى‏ورزد. Genos یا معرفت از راه تجربه مستقیم مکاشفه یا رهیافت به سنت رازورانه و باطنى به دست مى‏آید . تفکر گنوسى، در مجموعه‏اى از ادیان و نحله‏ هاى دینى مشاهد می شود که در سده های 1 تا 3 ق.م و حتی تا سده 4 میلادی در مناطقی از شرق باستان و غرب نجد ایران وجود داشته است . در همه این فرقه ها نوعى معرفت ‏باطنى و روحانى و فوق‏طبیعى، که مى‏توان از آن به کشف و شهود و اشراق تعبیر نمود، مایه نجات و رستگارى انسان شناخته شده است و به همین مناسبت همه آنها را تحت عنوان گنوسیسم یاد کرده‏اند . گرچه برخی ریشه گرایش به اندیشه گنوسی را در کیشهای مانوئی ، مسیحیت و یهود جستجو می کنند ؛ اما تردید نیست که در آئین مهری یا میترائیسم که کیشی بسیار کهن و آریائی است، پاره ائی از تفکرات گنوسی قابل مشاهده است. گنوسیسم معرفت ‏پروردگار است و چون خدا متعالی و منزه است، پس شناخت ‏خدا طبعاً آگاهی از امری ناشناخته است، نه امرى ساده و معمولى. موضوع این شناخت تمام آن چیزهائى است که در قلمروی وجود الهى قرار دارد؛ یعنى انتظام و تاریخ عوالم برتر و نجات انسان . بدین ترتیب، از سوئی معرفت‏ یا گنوسیس با دانش عقلى فلسفه تفاوت دارد و از سویى با تجربه وحى بسیار نزدیک است؛ زیرا در آن، روشنگری باطنى جانشین مباحثات و نظریات عقلى مى‏شود و از دیگر سو، ‏با اسرار نجات مربوط می شود .لذا معرفت گنوسى یک جنبه عملى برجسته دارد . در نتیجه ، هدف نهایى این شناخت، خود خداوندست. و دریافت چنین معرفتی انسان را در الوهیت ‏با خدا شریک مى‏سازد.

گرچه در برخی نوشتارها ، ثنویت را از اصول آئین گنوسی پنداشته اند؛ اما نمی توان چنین اندیشه ائی را در سرچشمه های تفکر گنوسی مشاهده کرد. مگر آن که به دلیل تاثیر پذیری زرتشتی از میترائیسم ، بخواهیم بر پایه کیهان شناسی زرتشتی و اعتقاد به نقش اورمزد و اهریمن در آفرینش هستی، نوعی دوگانه ستائی را برای کهنترین کیش آریائیان تصور کنیم. با این همه ، مکتب گنوسى، در مقایسه با مکاتب دیگر ، انسان‏محورتر است . از این روی، در متون گنوسى، معرفت چنین تعریف شده: « تنها طهارت جسم نیست که نجات‏بخش است، بلکه معرفت‏به این‏که چه بوده‏ایم، کجا بوده‏ایم، در چه چیز گرفتار شده‏ایم، به کجا شتابانیم، نجات از کجاست، تولد چیست و زایش دوباره چیست؟»  نکته دیگر نیز ، تاکید نحله گنوسى بر رهایى، رستگارى و آزادى است . نجاتى که نه با قدرت خدا و نه با ایمان بشر ، بلکه با کسب آگاهی  مممکن مى‏گردد و لذا وجود یک منجى در مکتب گنوسى، امرى محورى است که وظیفه اصلى او آشکارکردن معرفت نجات براى آدمی است.

** برای توضیح بیشتر رجوع کنید به کتاب: آیین گنوسی و مانوی (ویراسته  میرچا الیاده)، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور،  1373، انتشارات فکر روز

موافقین ۰ مخالفین ۰ ۹۵/۰۷/۲۱
تاریخنگار

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی