سیاه گوسفندان و سپیید گوسفندان :

 قراقویونلوها (810-873) و آق قویونلوها  (872-920)

در طی دوران استیلای مغولان بر فلات ایران ، زمینه برای تحرک و جابجائی اقوام و عشایر مختلف و خصوصاً ترکان و ترکمانان فراهم آمده بود. از جمله جماعتی از ترکمانان از محدودۀ خوارزم و شرق دریای خزر به سمت آسیای غربی کوچ کرده و در جنوب آناتولی موسوم به شمال جزیره ساکن شده بودند. هنگامی که دوران زوال امپراتوری ایلخانی با مرگ ابوسعید در 736 ، شروع شد ، این ترکمانها از خلاء قدرت بهره گرفته و شروع به دست اندازی به مناطق پیرامونی خود زدند. از میان این طوایف ، دو عشیره قراقویونلو در شمال دریاچۀ وان و طایفۀ آق قویونلو در ناحیۀ دیاربکر نام آور تر شدند. اما موسم فرمانروائی برای این دو عشیره به نوبت بود . بدین صورت که ترکمانان قراقویونلو نزدیک به نیم قرن زودتر از آق قویونلو به تشکیل سلطنت موفق شدند .

نخستین امیر دودمان قراقوینلو ، قرایوسف بود. فرزند قرامحمد از امرای سلطان احمد جلایری که با استفاده از آشفتگی اوضاع ناشی از یورش تیمور گورکانی به آناتولی، عراق عرب را از دست جلایریان خارج ساخت . اما چندی نگذشت که با واکنش تند تیمور روبرو شد و منهزم شده و به مصر گریخت. چند سال بعد که خبر مرگ تیمور منتشر شد ، قرایوسف به آذربایجان آمد و پس از درهم کوبیدن قوای فرزندان تیمور، در اواخر سال 810 قمری ، در تبریز بر سریر سلطنت تکیه زد.  از این زمان ، پیروزیهای قرایوسف متناوب بود . امیر آق قوینلوها ، سلطان احمد جلایری ، شروانشاه ، پادشاه گرجستان و شماری از امیران محلی را یک بعد از دیگری شکست داد و حیطه فرمانروائی قراقوینلوها را تا مرکز ایران کشانید. اما پیش از مصاف با شاهرخ تیموری جان سپرد و پسرش اسکندر در 823 به جای او بر تخت نشست.

برای تکمیل اقدام پدر، اسکندر ناگزیر بود تا به مواجهه با شاهرخ بشتابد. اما مغلوب شد و منتظر فرصت ماند تا پادشاه تیموری به قلمروی خود یعنی خراسان بازگردد. پس، بلادرنگ آذربایجان را تحت سیطره خود درآورد و در ارمنستان و اران و کردستان نیز، به فتوحاتی نایل آمد . لیکن وقتی قصد پیشروی به مرکز ایران نمود، بار دیگر با قوای شاهرخ تلاقی کرد و شکست خورد . در سال 833 و دهمین سال سلطنت اسکندر، بخت از او روی گردان شد و به توطئه امرای آق قوینلو و برادرش جهانشاه گرفتار گردید .

سومین امیر قراقوینلو یعنی جهانشاه بن قرایوسف ، در اصل در سال 839 و به هنگام لشکرکشی سوم شاهرخ به آذربایجان، به توسط فرزند تیمور به امارت منصوب شده بود. جهان شاه بود که دولت قراقویونلو را به اوج عظمت و وسعت رسانید، پیروزیهای مشعشع وی باعث گردید تا عراق عرب ، عراق عجم ، فارس ، کرمان و حتی هرات مسخر لشکریان وی شود. اما در نهایت، این پادشاه فاتح و در عین حال هنرپرور و خوش ذوق، دچار اختلافات خانگی شد و به خاطر شورش پسرش ، ناچار شد تا از ادامه نبرد در شرق ایران دست بردارد . اندکی بعد نیز ، با فرمانروائی تواناتر به نام اوزون حسن آق قوینلو مواجهه شد و در این مصاف به سال 872 به قتل رسید.

آخرین امیر دودمان سیاه گوسفندان ، فرزند نابخرد جهانشاه به نام حسنعلی بود که به دلیل اسارت طولانی در زندان ، عقل پابرجائی نداشت، لذا خزاین پدری را تلف کرد و بسیاری از امیران و اطرافیانش را کشت و سرانجام نیز، در سال 873 از قوای آق قوینلو شکست خورده و باعث انقراض سلطنت 63 ساله قراقویونلوها شد.

- در ظاهر نخستین مدعی سلطنت در میان ترکمانان آق قوینلو ، قراعثمان بایندری (متوفی 838) مشهور به قرایولوک بود. همان کسی که از بحران ناشی از جنگ قدرت بین جانشینان تیمور در شمال غرب ایران استفاده کرد و به خیل مدعیان قدرت در آذربایجان پیوست. با مرگ قراعثمان به دست قراقوینلوها، اختلافی دامنه دار بین جانشینان او بروز کرد تا سرانجام به برآمدن حسن بیگ نواده قراعثمان منتهی شد. فردی که به عنوان مؤسس واقعی سلطنت آق قویونلو، شناخته می شود . حسن بیگ که به دلیل قامت بلندش به اوزون حسن معروف است، از طریق جلب حمایت امیرتیمور گورکانی موفق شد تا ریاست طایفه را از دست برادر ارشد خود گرفته و موقعیت خاندان آق قوینلو را در منطقه شرق اناتولی تثبیت نماید . سپس با تصرف ارمنستان غربی و درۀ علیای دجله ، بر وسعت قلمروی خویش افزود. لیکن چندی نگذشت که بین دو قدرت برتر منطقه یعنی آق قوینلو و عثمانی مواجهه رخ داد. تصرف منطقه طرابوزان به دست سلطان محمد دوم معروف به فاتح، باعث بروز اختلاف و آغاز یک رشته برخوردهای مرزی بین دو قدرت شد.

از آن سو، اوزون حسن بر آن شد تا انتقام حملات قراقوینلوها و تیموریان را بگیرد. و از بخت بلند، در نبردهایش با جهانشاه قراقوینلو و ابوسعید تیموری کامیاب شده و هر دو پادشاه را از سر راه خویش برداشت. با چنین فتحی، عراق عرب و عجم و فارس و کرمان تا سواحل خلیج فارس ضمیمۀ دولت آق قویونلو شد. اما ضمناً بهانه تقابلی دیگر با عثمانی نیز به دست آمد. تحریکات ونیزیان و اختلافات دوطرف بر سر طرابوزان به نبرد ارزنجان در سال 876 و شکست آق قوینلوها از سلطان عثمانی منجر شد. نبردی که در تضعیف اق قوینلوها و توقف توسعه به سمت غرب آناتولی موثر بود.

با مرگ اوزون حسن در 882  ، نوبت سلطنت به پسرش سلطان خلیل رسید. اما شش ماه بعد یعقوب پسر دیگر اووزن حسن بر علیه برادر تاجدارش قیام کرد و با قتل سلطان خلیل ، بر اورنگ شاهی تکیه زد. هرچند یعقوب  دوازده سال سلطنت نمود، لیکن وی به خوشگذرانی و معاشرت با اهل ادب و شعر وقت می گذراند و لذا چندی نگذشت که در کار دولت آق قوینلو فتور و سستی چهره نمود . به طوری که بر سر جانشینی یعقوب، بین طرفداران جانشینی پسرش بایسنقر و برادرش مسیح جنگ و نزاع درگرفت. سرانجام ، رستم نواده اوزون حسن به سلطنت رسید و درگیر منازعه و قدرت طلبی نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی شد. با شورش احمدبیگ بن اوغورلو محمد ، رستم نیز از صحنه سیاست خارج شد و جایش را به احمدبیگ داد  که مردی عادل و علم دوست بود. با این وجود، تشدید اختلافات خانگی و فقدان شخصیتی نیرومند در بین آق قوینلوها ، اوضاع را برای احمد بیگ نیز نامساعد کرد و او در ربیع الثانی 903 به دست والی یاغی کرمان به قتل رسید و امرای آق قویونلو دچار انشعاب شده ، هر کدام یکی از شاهزادگان را به سلطنت علم کردند و به نزاع با یکدیگر پرداختند.

 در این ایام ، اسماعیل صفوی به خونخواهی پدر و برادر خود قیام کرده و در حدود گیلان و اردبیل یاران بسیار گرد خود جمع آورده بود. در نتیجه، ستاره بخت صفویان به زیان آق قوینلوها در حال برافراشتن بود. دو تن از اخرین امرای سفیدگوسفند به نامهای سلطان مراد پسر یعقوب و الوند پسر یوسف ، هریک برای مدتی تاج شاهی بر سر گذاشتند ، اما نتوانستند در مصاف با شاه اسماعیل و قزلباشان صفوی کاری از پیش ببرند. فلذا حکومت 48 ساله آق قوینلوها نیز در سال 920 به انتها رسید.