زرتشتیان در ایران

دین زرتشت یا مزدایی ، متکی بر گفتارهای زرتشت ، پیامبری است که احتمالاً در هزاره اول پیش از میلاد زندگی می کرده است. پس از فتح ایران توسط اعراب مسلمان،  جمعیت زرتشتیان ایران به تدریج رو به کاهش گذاشت، هرچند که امروزه، پیروان کیش زرتشتی نه تنها در ایران و شبه قاره هند بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر جهان ساکن اند. بخش مهم زرتشتیان هند یا همان پارسی ها ، نوادگان زرتشتیانی هستند که در قرن 10 م به هند مهاجرت کردند و در ایالات مختلف این کشور ساکن شدند.

نخستین جامعه زرتشتی احتمالاً در آسیای مرکزی پا گرفت و اعضای آن ، در قرن نهم پیش از میلاد، در فلات ایران ساکن شدند. در دوران امپراتوری هخامنشی و پادشاهی پارت ها ، مذهب زرتشتی یکی از مذاهب اصلی فعال در ایران بود. در دوران ساسانیان ، زرتشتیان اکثریت مردم ایران را تشکیل می دادند و مذهب رسمی کشور نیز زرتشتی بود. در این ایام، بیشتر زرتشتیان در نواحی غربی آسیای مرکزی به حرفه هائی چون بازرگانی، کشاورزی، شبانی و نظامیگری اشتغال داشتند. ارتباط بین زرتشتیان با یهودیان و مسیحیان، باعث نفوذ افکار و اندیشه های فرجام شناختی و رستاخیزی در میان اعضاء این دو جامعه شد. به همان طریق که، زرتشتیان نیز به نوبه خود تا حدودی از اندیشه های یهودی و مسیحی در باره وحدانیت و نبوّت تأثیر پذیرفتند.

پس از فتح ایران توسط اعراب مسلمان، ایرانیان به تدریج، به اسلام روی آوردند. هرچند ، برخی حاکمان مسلمان می کوشیدند زرتشتیان به سرعت مسلمان نشوند تا از این طریق درآمد حاصل از جزیه، کاهش نیابد. اما غالب دول مسلمان عملاً کیش خود را بر زرتشتیان تحمیل می کردند. با افزایش خطر استحاله در جامعه اسلامی و بخصوص با کاهش جمعیت زرتشتیان، اشتیاق به حفظ میراث فرهنگی در آنان قوت گرفت. گرچه غالباً زرتشتیان از هرگونه تماس با مسلمانان دوری می جستند و به مناطق کم جمعیت مرکزی ایران مانند یزد و کرمان پناه می بردند. در دوران سیطره مغولان و تیموریان، زرتشتیان با تبعیض و دشمنی پراکنده امّا روزافزون روبرو بودند. اجبار آنان به اسلام آوردن بالا گرفت و آتشکده ها و آرامگاه های آنان آماج تعدی و بی حرمتی شد. در سده های 17 و 18 میلادی، جهانگردان اروپایی خبر از تمسخر زرتشتیان با عناوینی چون گبر و مجوس دادند و از فقر و بیچارگی، جابجایی اجباری، آوارگی و آزار آنان سخن گفتند.

به همین دلیل  استقرار دولت ملی و شیعی صفوی، تأثیر مثبتی در بهبودی روابط میان زرتشتیان و مسلمانان نداشت، زیرا زرتشتیان می ترسیدند که از سوی برخی روحانیان متعصب مجبور به اعراض از کیش خود و پذیرفتن اسلام شوند. لذا ، شماری از زرتشتیان ، برای گریز از آزار ترک وطن کردند. برخی به چین مهاجرت کردند و برخی دیگر  به منطقه قفقاز و روسیه مهاجرت کردند. از سوی دیگر ، پارسی ها، خود را با فرهنگ هندی تطبیق دادند و در زمینه های فرهنگی پویا و بالنده شدند. در دوران قاجار جامعه زرتشتی در وضعیتی نابسامان بود. اغلب زرتشتیان در فقر به سر می بردند و شمار اندکی به حرفه هائی چون نجاری، بافندگی و تجارت محلی مشغول بودند. با آن که زرتشتیان رسماً به عنوان اهل ذمّه شناخته شده بودند و مورد حمایت بودند، اما در برخی مناطق ، آنها را نجس می شمردند و به شیوه های مختلف به آزارشان می پرداختند. در نتیجه، زرتشتیان در این دوران به مهاجرت به مناطق روستایی ادامه دادند. در همین زمان، پارسی های مقیم هند ، به نوسازی آتشکده های مخروبه، آرامگاه ها و سالن های گردهم آیی زرتشتیان در یزد، کرمان، خرمشهر و مناطق دیگر اهتمام ورزیدند و علی رغم مخالفتهای قشریون، در تهران و یزد، مدارسی برای آموزش پسران و دختران زرتشتی تأسیس شد. در دوران مشروطه ، دو تن از رهبران جامعه زرتشتی به نمایندگی مجلس انتخاب شدند و هر دو به بهبود حوال سیاسی و اجتماعی زرتشتیان کوشیدند.

در دوران پادشاهی پهلوی ، زرتشتیان ایران به زندگی تازه و بی دغدغه ای دست یافتند، زیرا اوضاع اقتصادی آنان بهبود یافت و با رهائی از فشار برای گرویدن به اسلام ، قادر به دستیابی بیشتر به امکانات آموزشی و حرفه ای و آزادی عمل بیشتر در اجرای شعائر مذهبی و آداب فرهنگی زرتشتی شدند. خاصه که تجلیل دولت پهلوی از دوران پیش از اسلام و تلاش برای پیوند زدن میان همه گروه های مذهبی تحت لوای ناسیونالیسم ، موجب ارتقاء حرمت زرتشتیان شده بود. در شرائطی که در راستای تلاش برای ارتقاء رفاه جامعه زرتشتی، پذیرش و جذب ایده ها و آرمان های مدرنیته مد نظر مزدیسنان قرار گرفته بود، اعضای جامعه زرتشتی توانستند به جستجوی مقام و منزلت اجتماعی برآیند و به آن نیز دست یابند. از آن جا که زرتشتیان به وفاداری نسبت به ملت و دولت در ایران و درستکاری شهرت داشتند؛ به همین سبب، جامعه زرتشتی هدف حملات گروه های مبارز قرار نگرفت. به علاوه،  برخی از روحانیان شیعه مانع از این شدند که آثار کهن زرتشتی، مانند بناهای تاریخی پاسارگاد و پرسپولیس که نمادهای هویت ملّی ایرانیان به شمار می رفتند به عنوان آثار کفر نابود شوند. با استقرار نظام جمهوری اسلامی و براساس قانون اساسی، جامعه زرتشتی به مقام حقوقی یک اقلیت اجتماعی ارتقاء یافت. جامعه زرتشتی ایران دارای یک نماینده در مجلس شورای اسلامی است و فعالیتهای فرهنگی پریوان زرتشت در ایران مطابق قانون، آزاد است.