بازتعریف تاریخ
** این متن ، بخشی از مقاله ادونیس برکلی تحت عنوان « تاریخ و فلسفه تاریخ» است که ضمناً تعریفی از تاریخ از زبان یک محقق و متخصص این رشته دارد:
تاریخ عبارت است از حوادث و تجارب گذشته بشر. به عبارت دقیق تر تاریخ در حکم حافظه اى است که حوادث و تجارب گذشته بشر تا حد زیادى به واسطه آثار مکتوب در آن، حفظ شده است. تاریخ در معناى معمول و متداول، به حاصل کار مورخانى اطلاق مى شود که در صددند با اتکا بر آثار مکتوب اصیل یا منابع، جریان وقایع و رویدادها را در قالب گزارش هاى روایى بازسازى کنند. به کمک آثار مکتوب مى توان دوران تاریخى را از ادوار پیش از تاریخ متمایز ساخت. گرچه فهم و شناخت دوران پیش از تاریخ تنها از راه تحقیقات باستان شناسى امکان پذیر است
موضوع اصلى مورد مطالعه تاریخ گذشته اى است که داراى اهمیت باشد، در این معنا مى توان افعال و اعمال افراد و نهادهایى که بر تجربه بشر و سیر تحول تمام جوامع تإثیر گذاشته اند را واجد اهمیت تلقى کرد. تاریخ در مفهوم سنتى عمده معطوف به اقدامات حکومت ها، فرمانروایان و جنگ و ستیز میان آنها بوده است؛ یعنى تاریخ سیاسى و دیپلماتیک. اما در صدسال گذشته، حوزه و دامنه علایق تاریخ گسترش یافته و تاریخ، افکار و عقاید و الگوها و تمایلات موجود در حیات اجتماعى و اقتصادى که به طور کامل بر جامعه تإثیر مى گذارند یا آن را متمایز مى کنند را شامل شده است
تاریخ به طور متعارف و معمول، از دیدگاه کشورى معین یا تمدنى خاص نوشته شده و مطالعه مى گردد. مثلاً اصطلاح تاریخ جهانى، عمدتاً به تمدن اروپایى یا غربى اطلاق مى شود. تمدنى که پیشینه آن از شرق نزدیک باستان آغاز و تا دوران استیلاى واقعى بر جهان، در دوران جدید، ادامه مى یابد. مع هذا افول قدرت هاى اروپایى در میانه قرن بیستم و ظهور دولت هاى جدید در آسیا و آفریقا، توجه غربیان را به سابقه و پیشینه تاریخ تمدن هاى دیگر جلب کرد و تاریخ غرب محوری رو به تضعیف نهاد.
تاریخ پژوهى را یا در زمره شاخه اى از علوم انسانى یا به عنوان شعبه اى از علوم اجتماعى در نظر مى گرفته اند. اما در حقیقت، تاریخ از لحاظ روش وموضوع تحقیق به هر دو رشته فوق تعلق دارد. تاریخ اگر به عنوان شعبه اى از علوم اجتماعى در نظر گرفته شود با تمام مقولات متنوع تجارب بشرى سرو کار پیدا مى کند؛ مقولاتى که هر یک به گونه اى مجزا در حوزه علوم سیاسى، اقتصادى، جامعه شناسى و مردم شناسى مورد بحث و بررسى قرار مى گیرند. از این نظر تاریخ داراى سه مشخصه بارز است :
1- تاکید بر بُعد کرونولوژیک حوادث ،
2- وجود رابطه متقابل میان جنبه هاى مختلف تجارب اجتماعى،
3- تاکید بر تبیین هاى چند عاملى و توجه ویژه به حوادث و رویدادهاى خاص و واحد
افزون بر این، بخش اعظم مضمون مطالعات تاریخى، به ناچار با حوادث و تجارب انسانى که با فعالیت هاى فکرى و فرهنگى سروکار دارد، ربط پیدا مى کند. مطالعات و تحقیقات تاریخى با اهداف و مقاصد مختلفى از جمله ارضاى حس کنجکاوى صرف و کسب آگاهى انجام مى گیرد که این امر به نوبه خود زمینه و شالوده هر نوع فعالیت علمى است. مطالعه و تحقیق در تاریخ اغلب به منظور کسب عبرت هایى است که مى بایست از تاریخ گرفت، اگر چه به سادگى نمى توان بر کارآیى تجارب گذشته در شرایط و موقعیت هاى جدید عصر حاضر صحه گذاشت. تقریبا در همه جا تعلیم تاریخ به دانش آموزان مدارس با هدف القاى فضایل مدنى و شهروندى و ایجاد حس میهن دوستى قرین است. این کاربرد تاریخ در حکومت هاى دیکتاتورى صراحتاً جنبه تبلیغى مى یابد؛ یعنى مطابق با خواست ها و امیال حکومت تلاش مى شود تا گذشته به گونه اى تعمدى نامطلوب وانمود گردد. نگرش ها و طرز تلقى هاى متفاوت از تاریخ - نگرش توإم با غرور، یا شرم سارى ویا نگرش غرض آلود، ـ مى تواند نقش عمده اى در خط مشى سیاسى ملل و یا در نوع روابط میان آن ها ایفا کند.
از جهت فایده، تاریخ ابه خاطر تنوع تجارب انسانى و ماهیت تمدن و نیز کسب دانش به منظور فایق آمدن بر مسایل پیچیده تحقیقى سهمى اساسى و اجتناب ناپذیر در تجربه آموزشى افراد دارد. تاریخ براى دیگر شاخه هاى علوم اجتماعى و براى سیاست مداران به نحوى آشکار اطلاعات قابل ملاحظه اى را فراهم مى کند و در واقع ، هرچند با تاریخ نمی توان حوادث و تجارب انسانى را پیش بینى کرد، اما تاریخ مى تواند اساس و ریشه بسیارى از مسایل عصر حاضر را تبیین کند و به مردمان عواقب احتمالى تصمیمات گرفته شده را نشان دهد
برای دستیابی به نتایج تاریخ، تحقیق و پژوهش با استناد به منابع اصیل و دست اول نظیر: یادداشت ها و اسناد موجود در بایگانى ها، گزارش ها وخاطرات شاهدان عینى، یادداشت هاى روزانه و نامه ها، روزنامه ها و دیگر کتاب ها و نشریات معاصر ضرورت دارد. لذا تاریخنگار مى بایست مواد و مصالحى را که در اختیار دارد در قالب موضوع تحقیقى خود به گونه اى طبقه بندى کند که بتواند با بررسى دقیق و همه جانبه آنها ، سیر حوادث و رویدادها را بنا به درجه اهمیت شان به نحوى سامان دهد که در مرحله تإلیف، روایتى معقول و معنادار بیافریند. حاصل کار یک پژوهش تاریخى که مستقیما با اتکا به منابع دست اول صورت مى گیرد، معمولا به شکل مقاله علمى، تک نگارى یا کتاب تخصصى و یا همان مآخذ و تحقیقات معاصرین نمود خواهد یافت. مشروط به این که مورخین مراقب خطاى ناشى از پیش داورى و متوجه احتمال نقصان منابع تحقیق خود باشند. تعصبات ملى یا میهن پرستى خود را کنار بگذارند. و داوری را به عهده خوانندگان و آینده بگذارند .
